Inwestor budujący swój dom, rozmawiając z np. cieślą, może natrafić na pewnego rodzaju barierę językową, bo nie musi znać wszystkich terminów budowlanych, którymi posługuje się wykonawca.
Warto zatem poznać kilka podstawowych słów mogących ułatwić zrozumienie cieśli i samego procesu budowy więźby dachowej.
Krokiew – główny element więźby dachowej, na którym trzyma się całe pokrycie dachu; skojarzenie z Wielką Krokwią może pomóc w zapamiętaniu tego terminu. Słynna skocznia jest jak krokiew: długa i pochyła. Sama nazwa skoczni pochodzi od góry Krokiew, na której jest oparta.
Żeby nie było zbyt prosto, krokiew może mieć różne wersje. Najpopularniejsze to:
- krokiew koszowa – umieszczona w koszu/wzdłuż kosza;
- krokiew narożna – umieszczona w narożu/grzbiecie.
Jętka – belka drewniana łącząca parę krokwi. Element pracujący na ściskanie, więc aż jęczy z tego ścisku między krokwiami. Słowo to nie pochodzi jednak od „jęczeć” tylko od „jąć” – chwytać. Gdy jętki chwycą już krokwie, to znacznie usztywniają całą konstrukcję.
Kleszcze – trzeba kojarzyć z narzędziem typu szczypce. Kleszcze to dwie poziome i równoległe do siebie deski ściskające np. parę przeciwległych krokwi po obu ich bokach. Działają na nie siły rozciągające, bo ich głównym zadaniem jest zapobieganie siłom rozpierającym dach.
Płatew – belka układana równolegle do kalenicy. Podpiera krokwie, więc jej zadaniem jest przenoszenie ciężaru własnego dachu i sił zewnętrznych (np. napór wiatru, obciążenie śniegiem itp.) na inne elementy konstrukcji. Ze względu na miejsce zamocowania płatwie mają swoje 3 formy: kalenicowa, pośrednia i stropowa.
Miecz – krótka ukośna belka łącząca ze sobą (najczęściej pod kątem zbliżonym do 45°) dwa elementy (pionowy i poziomy), np. słup z płatwią. Zadaniem miecza jest przenoszenie obciążeń np. z płatwi na słup przy jednoczesnym skróceniu rozpiętość między słupami. Miecz usztywnia konstrukcję.
Murłata – pozioma belka zamocowana na murze, na której opierają się krokwie. Zadaniem murłaty jest przeniesienie obciążeń dachu na ściany. W niektórych regionach konserwatywni cieśle murłatę nazywają po staropolsku namurnicą.
Wiatrownica – najczęściej długa łata lub deska mocowana ukośnie, łącząca ze sobą kilka krokwi, dzięki czemu usztywnia podłużnie całą więźbę. Jak sama nazwa wskazuje, wiatrownica przeciwdziała siłom wiatru napierającego na konstrukcję dachu.
Słup – pionowa belka przenosząca obciążenie z płatwi na strop. Inaczej zwana jest stolcem.
Wiązar – w wersji najprostszej to para przeciwległych, połączonych ze sobą, krokwi, które przenoszą ciężar dachu na ściany. Jest podstawowym elementem więźby, a w dachach prefabrykowanych gotową konstrukcją stawianą na budynku.
Kosz – miejsce w konstrukcji dachu, w którym dwie połacie stykają się ze sobą pod kątem mniejszym od 180°. Tak jak w zwykłym koszu wiklinowym zbiera się różne produkty, tak w koszu dachowym zbiera się śnieg i woda opadowa, bo to wklęsła część dachu.
Naroże – miejsce w konstrukcji dachu, w którym dwie połacie stykają się pod kątem większym od 180°. W przeciwieństwie do kosza, to wypukła część dachu.
Kulawka – krótka krokiew łącząca krokiew koszową lub narożną z murłatą lub belka mocowana do wymianów wzdłuż krokwi.
Wymian – krótka belka zamocowana między krokwiami i poprzecznie do nich. Stosowana np. wtedy, gdy okno połaciowe nie mieści się standardowo między krokwiami i jedną z nich trzeba wyciąć. Wymian przenosi obciążenie na pozostałe krokwie lub współpracuje z kulawką, dla której jest oparciem.
Tram – pozioma belka łącząca na dole parę krokwi, tworząc wiązar. Może kojarzyć się z tramwajem, bo ta belka „przejeżdża” wzdłuż całej konstrukcji domu.
Podwalina – belka leżąca na stropie, na której opierają się słupy w więźbie płatwiowo-kleszczowej.
